सिरीयल किलर्सच्या गुंतागुंतीच्या मनोविश्वाचा वेध घेणारं हरहुन्नरी व्यक्तिमत्व : ख्रिस कार्टर

डिटेक्टिव्ह रॉबर्ट हंटरला त्याच्या मोबाईलवर कॉल येतो. समोरचा आवाज हंटरला सुपरिचित असला तरी त्या आवाजाशी निगडित असलेल्या त्याच्या आठवणी फार भयंकर असतात. कारण तो आवाज कृत्रिम असतो. मशिनमधून येणाऱ्या निर्जीव आवाजासारखा असतो. हंटर आपला पार्टनर डिटेक्टिव्ह कार्लोस गार्सिया याला शेवटचा कधी भेटला होता अशी विचारणा या कृत्रिम आवाजाकडून केली जाते. हंटरच्या पायाखालची जमीनच सरकते! गार्सिया जिवंत राहायला हवा असेल तर त्यासाठी अत्यंत कठीण अशी काही कोडी सोडवून अशक्य आव्हानांचा सामना करण्याची कामगिरी हंटरवर सोपवली जाते. ही कामगिरी काही ठराविक कालावधीतच पार पाडण्याची अटही घालण्यात आलेली असते. भयंकर विचित्र अशी ही आव्हानं पार करत हंटर जेव्हा त्या विवक्षित स्थळी पोचतो त्यावेळी गार्सिया अतिशय भयंकर परिस्थितीत कैद केलेल्या अवस्थेत असल्याचं हंटरला दिसतं. सुरुवातीलाच सांगितलेल्या अटीप्रमाणे गार्सियाची सुटका करण्यासाठी हंटरकडे केवळ एक मिनिट उरलेला असतो.

---------------

तीन-चार महिन्यांपूर्वी पुस्तकांच्या एका समूहावर ख्रिस कार्टरच्या डिटेक्टिव्ह रॉबर्ट हंटरच्या मालिकेशी माझी पहिली ओळख झाली. जवळपास प्रत्येकजण या मालिकेचं आणि कार्टरच्या लेखनाचं तोंडभरून कौतुक करत होता. Goodreads वरही या मालिकेला भरभरून स्टार्स मिळालेले होते. त्यावेळी मी Jussi Adler-Olsen या डॅनिश लेखकाच्या Department Q Series मधल्या पहिल्या पुस्तकाच्या ४०% च्या आसपास होतो. हंटर आणि कार्टरचं एवढं कौतुक वाचल्याने साहजिकच उत्सुकतेपोटी मी The Crucifix Killer हे त्या मालिकेतलं पहिलं पुस्तक चाळून बघण्याचं ठरवलं. (हे पुस्तक किंडल अनलिमिटेडवर उपलब्ध आहे)

पहिल्या प्रकरणाची वर दिलेली सुरुवात वाचून मी अक्षरशः थक्कच होऊन गेलो होतो. पहिल्या दोन प्रकरणांचा वेग, धक्कातंत्र, संवाद, पात्रांचा वावर हे सगळंच एवढं भन्नाट होतं की ते पुस्तक मला खाली ठेववेच ना! पण तरीही कुठलंही पुस्तक शक्यतो अर्धवट सोडून देत नसल्याने एक प्रकरण The Crucifix Killer मधलं आणि एक प्रकरण Department Q Series मधल्या पुस्तकातलं वाचायचं अशी तडजोड मी स्वीकारली. हळूहळू The Crucifix Killer मधलं हंटरचं पात्र आणि ते जिवंत करणारं कार्टरचं अप्रतिम लेखन डोक्यात एवढं भिनत गेलं की एकाची दोन, दोनाची चार प्रकरणं करता करता अखेरीस एक दिवस Department Q ला मी रामराम ठोकला आणि Crucifix Killer सलगपणे वाचून संपवलं. Crucifix Killer चं शेवटचं प्रकरण झाल्यानंतर एक जबरदस्त धक्का बसला होता. पुस्तक संपल्यावर येणारी भारावलेपणाची, दिग्मूढ होण्याची अवस्था मी कैक वर्षांनी अनुभवत होतो. काय बोलावं, कसं व्यक्त व्हावं तेच सुचत नव्हतं.

त्यानंतर The Executioner या हंटर मालिकेतल्या दुसऱ्या पुस्तकाला सुरुवात केली. अगदी तोच अनुभव. वाचकाला अक्षरशः जखडून ठेवेल, मोहिनी घालेल अशी सुरूवात, साधी सोपी भाषा, सुटसुटीत संवाद, २-४ मिनिटांत वाचून होईल असं प्रत्येक प्रकरण, प्रत्येक प्रकरणाच्या अखेरीस एक प्रचंड मोठा धक्का. हे धक्के आणि पुस्तकाचा एकूणच वेग एवढा भयंकर आहे की हे एक प्रकरण वाचून झोपू म्हणे म्हणेपर्यंत (मध्य)रात्रीचे १-२ कसे वाजून जात होते हे कळतही नव्हतं. मग मात्र पुढचं पुस्तक सप्ताहांताशिवाय सुरु करायचं नाही असं मी ठरवून टाकलं. अर्थात हा पण काही दिवसच टिकला तो भाग वेगळा.

ख्रिस कार्टरच्या रॉबर्ट हंटर मालिकेतल्या या कादंबऱ्या एवढ्या वेगाने वाचून होण्याचं एक महत्वाचं कारण म्हणजे त्या वाचायला अतिशय सोप्या आहेत. एकरेषीय आहेत. उगाचंच चार समांतर केसेस चालू नाहीयेत, सामाजिक बडबड नाहीये, वोकिझमच्या कटकटी नाहीयेत, अगदी आवश्यक तेवढी माहिती देण्याव्यतिरिक्त डिटेक्टिव्हजच्या कौटुंबिक भूतकाळाची रडगाणी नाहीयेत. Everything is old school style. Plain simple straight forward! हंटरच्या कादंबऱ्यांचं अजून एक वैशिष्ट्य म्हणजे कादंबरीच्या अगदी सुरुवातीलाच किंवा फार तर पुस्तकाच्या मध्यावर खुनी व्यक्तीची ओळख करून दिली जाते. ती व्यक्ती पूर्णवेळ कथेत वाचकाबरोबर असते. पण वाचकांना शेवटपर्यंत खुनी व्यक्ती हंटरच्या (आणि पर्यायाने वाचकांच्या) आसपास वावरत असते याचा कणमात्रही पत्ता लागत नाही. अजून एक गंमत म्हणजे कथेशी संबंधित असा अजून एक समांतर ट्रॅक चालू असतो. दोन गुन्हे आणि शोध समांतर चालू असतात. हळूहळू पुस्तकाच्या मध्यावर येऊन पोचल्यावर गूढ उलगडायला लागतं. किंवा गूढ उलगतं आहे असा प्रेक्षकांचा निदान समज तरी करून दिला जातो. मात्र अखेरीच्या काही प्रकरणांमध्ये जेव्हा प्रकरण उलगडायला लागतं तेव्हा मात्र वाचकांच्या आश्चर्याला पारावार उरत नाही आणि कार्टरच्या लेखनचातुर्याला वाचक मनोमन दंडवत घालतो.

कार्टरच्या कादंबऱ्या वाचायला सोप्या आहेत पण अजिबात सोप्या नाहीत!!! हंटर मालिकेत एकूण १३ कादंबऱ्या आहेत. प्रत्येक कादंबरीत कार्टर वाचकांना एका नवीन सिरीयल किलरची ओळख करून देतो. प्रत्येक सिरीयल किलर हा आधीच्या कादंबरीतल्या खुन्यापेक्षा अधिक विचित्र, विक्षिप्त, क्रूर आणि विकृत आहे. प्रत्येक पुस्तकात किमान चार ते अनेक हत्या आहेत. प्रत्येक हत्येचं वर्णन अतिशय तपशीलवारपणे करण्यात आलेलं आहे. Everything is very very graphic and extremely disturbing. मी Cody McFadyen आणि Jeff Lindsay (डेक्स्टरवाला) यांच्या पुस्तकांमधली अत्यंत क्रूर आणि विकृत अशा सिरीयल किलर्सची वर्णनं वाचलेली आहेत (त्या दोघांच्या पुस्तकांवर पूर्वी पोस्टसदेखील लिहिल्या आहेत). पण कार्टरच्या प्रत्येक कादंबरीतल्या हत्या, छळ, क्रौर्य यांची वर्णनं आणि कार्टरची कल्पनाशक्ती एवढी भयंकर नेक्स्ट लेव्हल आहे की आपल्या हातात असलेलं पुस्तक वाचत असताना यापेक्षा वाईट काही असूच शकत नाही असं आपल्याला सारखं वाटत राहतं. मात्र पुढच्याच कादंबरीत कार्टर आधीच्या कादंबरीपेक्षाही अघोरी आणि भयानक अशा खुनांची तपशीलवार वर्णनं करून आपल्याला भयंकर धक्का देतो.

यापूर्वी वाचलेल्या अनेक सिरीयल किलर्सच्या कथांमध्ये सिरीयल किलर विनाकारण मारत असतो असं आपण वाचलेलं असतं. उदाहरणार्थ ब्लॉन्ड किंवा चष्मा असलेले किंवा चायनीज वंशाचे किंवा अमुक एक व्यापारात गुंतलेले असे काहीही निकष लावून सिरीयल किलर त्यांना आपलं लक्ष्य बनवत असतो. मात्र हंटर मालिकेत (एखाद-दोन कादंबऱ्यांचे अपवाद वगळता) असं काही एक नाहीये. प्रत्येक कादंबरीतली कारणं अतिशय वेगळी आहेत. भूतकाळाशी, भूतकाळातल्या काही घटनांशी संबंधित आहेत आणि त्यामुळेच वाचक त्या सिरीयल किलरशी अगदी तादात्म्य पावतो. को-रिलेट करू शकतो. कधीकधी तर ही भावना एवढी टोकाला जाऊन पोहोचते की वाचकाच्या मनात सिरीयल किलरबद्दल अक्षरशः सहानुभूतीही निर्माण होते.

डिटेक्टिव्ह रॉबर्ट हंटर आणि डिटेक्टिव्ह कार्लोस गार्सिया हे लॉस अँजलस पोलीस खात्यातल्या RHD अर्थात रॉबरी हॉमिसाईड डिव्हिजन,मधल्या HSS UVC अर्थात हॉमिसाईड स्पेशल सेक्शन अल्ट्रा व्हायोलंट क्राईम्स विभागात काम करणारे स्पेशल डिटेक्टिव्हज आहेत. लॉस अँजलस काऊंटी आणि आजूबाजूच्या परिसरातील अत्यंत विकृत, क्रूर हत्या आणि सिरीयल किलर्सनी केलेली हत्याकांडं रोखणं, त्यांना पकडणं ही त्यांची प्रमुख जबाबदारी आहे. रॉबर्ट हंटर हा गिफ्टेड कीड आहे. याच्या तीव्र बुद्धिमत्तेमुळे अल्पवयातच त्याने शाळा आणि कॉलेजचा अभ्यासक्रम पूर्ण करून वयाच्या तेविसाव्या वर्षीच Criminal Behavior Analysis and Biopsychology या विषयात पीएचडी मिळवलेली आहे. त्याच्या पीएचडी थिसीसचा पेपर इतका प्रभावी आणि माहितीपूर्ण आहे की एफबीआय च्या क्वांटिको अकॅडमीमधल्या प्रत्येक प्रशिक्षणार्थीला तो पेपर वाचणं बंधनकारक आहे.

हंटरचं व्यक्तिमत्व फार वेगळं असं नसलं तरी इंटरेस्टिंग आहे. तो काही वेळा हजरजबाबी आहे तर काही वेळा तितकाच शांतपणे ऐकून घेणारा मिश्किल नायक आहे. एकदा त्यांची कॅप्टन एका केसच्या संदर्भात त्याच्यावर आणि गार्सियावर चिडलेली असते. पण प्रत्यक्षात मात्र त्यांची काही एक चूक नसते. कारण त्या घटनेबद्दल त्या दोघांना काही माहितीही नसते. त्यावेळी हंटर अजिबात न रागावता अत्यंत मिश्कीलपणे कॅप्टनला म्हणतो की "Are you sure you’re yelling at the right detectives, captain?"

हंटरची व्यावसायिक कारकीर्द जेवढी आकर्षक आहे तितकंच त्याचं व्यक्तिगत आयुष्य अंधःकारमय आहे. त्याच्या बालपणी त्याच्या आईचं कर्करोगाने निधन झालेलं असल्याने तेव्हापासून हंटरला निद्रानाशाचा विकार जडलेला आहे. काही वर्षांनी त्याचा निद्रानाशाचा विकार बराही होतो. पण अर्थात फार थोड्या काळासाठीच. हंटरला पीएचडी मिळाल्यानंतर काही आठवड्यांतच त्याच्या वडिलांची हत्या होते. आणि त्यानंतर त्याचा निद्रानाशाचा विकार पुन्हा डोकं वर काढतो. आणि त्यानंतर LAPD च्या UVC विभागात कामाला लागल्यानंतर रोजच्या रोज येणाऱ्या हत्या, सिरीयल किलर्सचं क्रौर्य यांचे अनुभव घेतल्यानंतर तर हा निद्रानाशाचा विकार अधिकच बळावत जातो. मात्र या सगळ्या गोष्टींकडे दुर्लक्ष करून, अंतर्गत राजकारणाकडे लक्ष न देता हंटर आपलं काम अत्यंत मनापासून करत असतो.

हंटरच्या फार अशा काही आवडीनिवडी नाहीत. त्याला सिंगल माल्ट व्हिस्की मात्र अतिशय प्रिय आहे. पण तेवढी एकच आवड सोडली तर त्याच्या इतर काही आवडीनिवडी नाहीत. त्याला बायको नाही, प्रेयसी नाही. कामाचं स्वरूप, विचित्र वेळा यामुळे त्याला पार्टनरसाठी वेळी नाही. त्याचं घर अतिशय छोटं आहे, घरात फारच निवडक असं फर्निचर आहे. त्याची गाडीही अगदी साधी आहे. थोडक्यात अमेरिकी जीवनशैलीला न शोभणारा असा हा LAPD चा डिटेक्टिव्ह आहे.  

हंटरचं एक अतिशय महत्वाचं वैशिष्ट्य म्हणजे तो अत्यंत उत्तम आणि वेगवान वाचक आहे. गुन्हेगार, खुनी, गुन्ह्यांच्या पद्धती, रसायनशास्त्र, शरीरशास्त्र, वाहनांचे प्रकार, हत्यारं, बंदुका, रोगांचे प्रकार, जगभरातल्या विविध संस्कृतींमधल्या चिन्हांचा आणि प्रतीकांचा वापर अशा कुठल्याही विषयावरच्या चर्चेत हंटर एखाद्या तज्ज्ञ अभ्यासकाप्रमाणे सहभागी होऊन आपलं मत मांडू शकत असतो. तो निरनिराळ्या प्रकारचं वाचन तर करतोच पण त्याच्या वाचनाचा वेग हा सामान्य वाचकाच्या वाचनाच्या वेगापेक्षा किमान तीन ते पाचपट अधिक आहे. अनेकदा पुरावे म्हणून मिळालेल्या सिरीयल किलर्सच्या डायऱ्या वाचताना याचा प्रत्यय येतो. आणि या वेगवान वाचनामुळे त्याने अनेकदा निर्दोष व्यक्तींचे प्राणही वाचवलेले आहेत. थोडक्यात नायक म्हणून अगदी आदर्श वाटावा असा हा डिटेक्टिव्ह हंटर आहे.

हंटरला जन्माला घालणारा त्याचा मानसपिता अर्थात ख्रिस कार्टर हे ही फार सुरस असं व्यक्तिमत्व आहे. कार्टरचा जन्म ब्राझीलमधला असून त्याने वयाच्या सतराव्या वर्षी मिशिगन स्टेट विद्यापीठात प्रवेश घेतला. तिथे त्याने psychology आणि criminal behaviour चा अभ्यास केला. त्या विषयात पदवी प्राप्त केल्यानंतर कार्टरने मिशिगन राज्याच्या डिस्ट्रिक्ट ऍटर्नी  कार्यालयात Criminal Psychology विभागात नोकरी पत्करली. काही वर्षं तिथे काम केल्यानंतर ती नोकरी सोडून तो लॉस अँजलसमध्ये आला आणि एलेमध्ये त्याने संगीत क्षेत्रातल्या आपल्या कारकिर्दीला सुरुवात केली. विविध बँड्समध्ये दहा वर्षं गिटारिस्ट म्हणून काम केल्यानंतर तो लेखनाकडे वळला. गंमत म्हणजे त्याला लेखनाची आवड होती किंवा लहानपणापासूनच त्याचं लेखक होण्याचं स्वप्न होतं असा काहीही भाग नव्हता. तोवर त्याने एखादी साधी लघुकथाही लिहिलेली नव्हती. परंतु अचानकपणे द क्रूसिफिक्स किलरची कथा त्याच्या डोक्यात आली आणि त्यानंतर त्याने त्या कथेचा मसुदा लिहून काढला. काही मित्रांना तो आवडला. अखेरीस काही सुधारणा करत त्याने पूर्ण लांबीची कादंबरी लिहून काढली. आणि त्यानंतर मात्र त्याने मागे वळून बघितलंच नाही.

एक गंमतीशीर निरीक्षण म्हणजे ख्रिस कार्टर लंडनमध्ये स्थायिक झाल्यानंतर त्याने रॉबर्ट हंटर मालिकेच्या लेखनाला सुरुवात केली असल्याने, मालिका, प्रसंग अमेरिकेत घडत असले तरी अनेकदा पात्रांच्या तोंडचे शब्द, भाषाशैली ही  मात्र ब्रिटिश पद्धतीची आहे. उदाहरणार्थ कित्येकदा कॉप्स च्या जागी पोलीस, ट्रंक (डिकी) च्या जागी बूट, डस्टबिन च्या जागी वेस्ट पेपर बास्केट, ऑटोप्सी च्या जागी पोस्ट मॉर्टम, एलेव्हेटर च्या जागी लिफ्ट, अपार्टमेंट च्या जागी फ्लॅट, एसी च्या जागी एअरकॉन असे अनेक ब्रिटिश शब्द अमेरिकी डिटेक्टिव्हच्या तोंडी थोडे वेगळे वाटतात.

कार्टरने पोलीस डिपार्टमेंट, संगीत आणि लेखन अशा सर्वस्वी भिन्न अशा क्षेत्रांमध्ये मुशाफिरी करताना त्याला आलेले निरनिराळे अनुभव काही मुलाखतींमध्ये सांगून ठेवले आहेत. त्याला हमखास विचारला जाणारा प्रश्न म्हणजे "तू एवढं क्रूर, भयानक, विकृत कसं लिहू शकतोस?". त्यावर तो प्रामाणिकपणे सांगतो की त्याच्या लेखनात क्रौर्य आहे याची त्याला खरंच कल्पना नव्हती कारण त्याचं वाचन अतिशय मर्यादित आहे. त्याच्या लेखनातील विकृततेविषयी वाचकांकडून वारंवार प्रश्न यायला लागल्यावर त्याने काही लोकप्रिय गुन्हेगारी विषयक लेखन करणाऱ्या लेखकांची पुस्तकं आणून वाचली आणि त्यानंतर त्याच्या लक्षात आलं की वाचक आपल्या लेखनाविषयी जे मत व्यक्त करतायत ते अगदीच काही चुकीचं नाहीये. परंतु त्याच्या मते त्याचं कारणही तितकंच महत्वाचं आहे. गुन्हेगारी विषयावर लिहिणाऱ्या इतर लेखकांची गुन्ह्याची, हत्यांची वर्णनं ही बातम्या, पोलीस अहवाल यांवर आधारित असतात. मात्र कार्टरने लिहिलेली वर्णनं ही तो पोलीस डिपार्ट्मेंटमध्ये नोकरीला असताना त्याने ज्या असंख्य गुन्ह्यांवर काम केलं आहे, ज्या अनेक रक्तरंजित घटना बघिल्या, अनुभवल्या आहेत त्यावर आधारित आहेत. किंबहुना त्याचं म्हणणं तर असं आहे की त्याने प्रत्यक्षात ज्या अतिशय विकृत घटना बघिल्या आहेत त्या तो अतिशय सौम्य करून लिहितो आहे. युट्युबवर त्याच्या दोन मुलाखती आहेत. त्यात त्याने आपण वाचू काय कल्पनाही करू शकणार नाही अशा गुन्ह्यांचे त्याने घेतलेले अनुभव कथन केले आहेत. ते ऐकल्यावर मात्र खरंच त्याने केलेली वर्णनं सौम्य वाटायला लागतात हे निश्चित.  

ख्रिस कार्टरच्या रॉबर्ट हंटर मालिकेत एकूण १३ पुस्तकं आहेत.

1 The Crucifix Killer

2 The Executioner

3 The Night Stalker

4 The Death Sculptor

5 One by One

6 An Evil Mind

7 I Am Death

8 The Caller

9 Gallery of the Dead

10 Hunting Evil

11 Written in Blood

12 Genesis

13 The Death Watcher

या प्रत्येक कादंबरीतला सिरीयल किलर अधिकाधिक अघोरी प्रकार वापरून आपल्या बळीला ठार करत असतो. एका कादंबरीतला सिरीयल किलर एका व्यक्तीला मासा पकडण्याच्या मोठ्या हुकला टांगून ठेवून लटकवून मारतो तर दुसऱ्या एका कादंबरीतला सिरीयल किलर आपल्या बळीला मारून त्याचे तुकडे तुकडे करून ते रचून ठेवत असतो. एक किलर एखाद्याला व्हिडीओ कॉल करून त्याच्या जवळच्या व्यक्तीला त्याच्यासमोर हालहाल करून ठार करत असतो तर एक खुनी इंटरनेटवर खुनाचं थेट प्रक्षेपण करत असतो. एक खुनी प्रत्येक प्रेताच्या शरीरात एक वस्तू ठेवत असतो तर दुसरा एक खुनी ज्याचा खून करायचा त्याला ज्याची भीती वाटते ती गोष्ट वापरून खून करत असतो. एक कादंबरी तर सत्य घटनेवर असून ती दोन भागांमध्ये विभागलेली आहे. आपण कल्पनाही करू शकणार नाही अशा निरनिराळ्या प्रकारच्या हत्या या तेरा कादंबऱ्यांमध्ये वाचायला मिळतात. खून, रक्तपात, अघोरी, किळसवाणी वर्णनं यांचं वावडं असणाऱ्यांनी कार्टरच्या वाट्याला न गेलेलंच बरं. पण ज्यांना गुंतागुंत, गुन्हेगारांची विकृत मानसिकता, गुन्हेगारांचं मानसशास्त्र याविषयी वाचायला आवडतं, ज्यांना डेक्स्टर वाचायला आणि बघायला आवडला होता, ज्यांना माईंडहंटर मालिका आवडली होती त्यांना मात्र या कादंबऱ्या खात्रीशीरपणे आवडतील.

२००९ मध्ये Crucifix Killer प्रकाशित झाल्यानंतर सातत्याने लेखन करत सोळा वर्षांत तेरा कादंबऱ्या लिहिणाऱ्या आणि आत्तापर्यंत जगभरात जवळपास ४० लाखांच्या वर पुस्तकांची विक्री झालेल्या ख्रिस कार्टरच्या या रॉबर्ट हंटर मालिकेवर अद्यापपर्यंत एकही चित्रपट, टीव्हीमालिका, वेबसिरीज यापैकी काहीही प्रदर्शित कसं झालं नाही याचं मात्र राहून राहून आश्चर्य वाटतं. लवकरच एखाद्या स्टुडिओचं, एखाद्या प्रॉडक्शन हाऊसचं लक्ष या दर्जेदार डिटेक्टिव्ह मालिकेकडे जावो आणि रॉबर्ट हंटर अधिकाधिक लोकांपर्यंत पोहोचो हीच सदिच्छा

--हेरंब ओक

रहस्यपूर्ण आणि वेगवान कथानकांच्या स्त्रीकेंद्रित कादंबऱ्यांची निर्माती : फ्रीडा मॅकफॅडन

काही महिन्यांपूर्वी पुस्तकांच्या एका ग्रुपवर (वेड्यांचा नाही) 'द हाऊसमेड' नावाच्या एका पुस्तकाबद्दल वाचलं. रहस्य चांगलं आहे, भरपूर ट्विस्ट्स आहेत असं वाचल्याने पुस्तक वाचायला घेण्याचं ठरवलं. दरम्यान ती १. 'द हाऊसमेड', २. 'द हाऊसमेड'ज सिक्रेट', ३. 'द हाऊसमेड इज वॉचिंग'  अशी पुस्तकत्रयी असल्याचं कळलं.

पहिलं पुस्तक वाचायला सुरुवात केली आणि ते आवडलं तर पुढची दोन सुद्धा वाचू असं ठरवलं. आणि कसलं काय! 'द हाऊसमेड' हातात घेतलं ते ठेवता ठेववेना हातातून. रात्री दोन वाजेपर्यंत वाचन झाल्यावर नाईलाजाने ठेवायला लागलं. दुसऱ्या दिवशीही कामाच्या गडबडीतून जसा वेळ मिळेल तसा वाचत होतो. नंतर सुदैवाने विकांत असल्याने पुढच्या दोन दिवसांत ते संपलं.

 वाचकाला अतिशय गुंगवून ठेवणारं पुस्तक आहे. पुढे काय होईल याची वाचकाला सतत काळजी वाटत राहील, वाचकाच्या मनावर असह्य ताण निर्माण होईल एवढं बळ लेखिका फ्रीडा मॅकफॅडनच्या लेखणीत नक्कीच आहे. पुस्तक तीन भागांत विभागलेलं आहे. पहिल्या भागात गडद काळा भूतकाळ असणारी मिली नावाची एक तरुणी एका अतिश्रीमंत घरात घरकामाची बाई म्हणून नाईलाजास्तव नोकरी पत्करते. तिला झटपट श्रीमंत व्हायचं असतं. त्यासाठी वाटेल ते करायची तिची तयारी असते. घरातले तिचे तरुण मालक मालकीण आणि त्यांची छोटी मुलगी अशा सर्वांना ती कशा प्रकारे घोळवते, फसवते आणि घरात प्रवेश मिळवते याचं वर्णन सुरुवातीला येतं. मालकीण जरा चक्रम आहे याचा तिला सुरुवातीच्या २-३ दिवसांतच अनुभव येतो. तरी पैशांची गरज असल्याने ती तिकडे दुर्लक्ष करते. काही दिवसांतच मालकिणीचा विक्षिप्तपणा हाताबाहेर जात चालल्याचं तिच्या लक्षात येतं. सतत छळ करणे, त्रास देणे, टोमणे मारणे, खोटे आरोप करणे यामुळे वैतागून जाऊनही इतर काही पर्याय नसल्याने मिली तो छळ तसाच सहन करत राहते.

 प्रचंड मोठ्या घराच्या सर्वात वरच्या मजल्यावर असलेल्या पोटमाळ्यावरच्या एका छोट्या खोलीत मिलीची राहण्याची व्यवस्था केलेली असते. त्या खोलीत तिला निरनिराळे अनुभव यायला लागतात. आपल्याला डांबून ठेवलंय असे भास व्हायला लागतात. मालकिणीचा छळ वाढतच जात असतो.... आणि अचानक एक दिवस एक भयंकर घटना घडते आणि मिलीचं आयुष्यच बदलून जातं.

 पुस्तकाच्या मध्यावर आल्यावर कथन करणारी व्यक्ती बदलते आणि अन्य व्यक्ती येऊन त्याच घटना अन्य दृष्टीकोनातून सांगायला लागते. एकावर एक ट्विस्ट्स येत राहतात. सर्व घटनांचे निराळेच अर्थ समोर स्पष्ट व्हायला लागतात. आपल्याला समोर दिसणारी परिस्थिती किती एकांगी आणि फसवी होती हे लक्षात आल्यावर वाचक हतबुद्ध होऊन जातो. तिसऱ्या भागात या सगळ्याला एक नवीन कलाटणी मिळून सर्व समस्यांचं निराकरण होऊन प्रमुख पात्रांच्या आयुष्यांना निराळ्या दिशा मिळून त्यांच्या नवीन आयुष्यांना सुरुवात होते.

 'द हाऊसमेड'ज सिक्रेट' मध्ये पुन्हा एकदा मिली, एक नवीन मालकीण, एक नवीन समस्या, एक नवीन रहस्य, जीवावर बेतणाऱ्या वेगळ्याच घटना असा सगळा मालमसाला आहे. हे पुस्तक देखील अप्रतिम असलं तरी पहिल्याइतकं जमलेलं नाही असं वाटत राहतं.

 तिसऱ्या अर्थात 'द हाऊसमेड इज वॉचिंग' मध्ये तर बऱ्याच गोष्टी वरवरच्या वाटत राहतात. रहस्य निर्माण होत जातात, गुंते वाढत जातात पण ते अगदीच निराकरण करता न येण्याजोगे आहेत असं कुठेही किंचितही वाटत नाही. तिसरं पुस्तक हे कथा, संवाद, प्रसंग, पात्रं, कथेवरील लेखिकेची पकड या सर्वच बाबतींमध्ये या पुस्तकत्रयीमधलं सर्वात कमकुवत पुस्तक वाटतं. पण अर्थात तरीही ते टाकाऊ नक्कीच नाही. एकदा सहज वाचू शकतो.

हाऊसमेड पुस्तकत्रयीचा एकंदरीत अनुभव सुखद असल्याने फ्रीडाचंच अजून एक बेस्टसेलर ठरलेलं 'नेव्हर लाय' नावाचं पुस्तक वाचायला घेतलं. शहराबाहेरच्या एका भल्यामोठ्या वाडासदृश बंगलीत एक दाम्पत्य हिमवादळामुळे नाईलाजाने अडकून पडतं अशी अत्यंत क्लिशे सुरुवात असल्याने पुढे वाचायचं की नाही अशा द्विधा मनःस्थितीत होतो. तरीही नेटाने वाचणं सुरु ठेवल्याचा फायदा असा झाला की एक पूर्णतः वेगळा अनुभव मिळाला. नायक-नायिका, महत्वाची दोन-तीन अन्य पात्रं अशा सर्वांभोवती ही कादंबरी फिरत राहते. महत्वाच्या पात्रांचे भूतकाळ आणि वर्तमान एकमेकांशी जोडले जातात आणि एक सर्वस्वी नवीन कथा निर्माण होते. या नवीन विश्वात काळे, पांढरे, करडे असे सारे रंग एकमेकांशी मिसळले जाऊन अखेरीस एक अतिशय गडद अशी कलाकृती निर्माण होते आणि वाचक थक्क होऊन जातो.

त्यानंतर गुडरीड्सच्या रेटिंग्जप्रमाणे द इनमेट, द वाईफ अपस्टेअर्स आणि ब्रेन डॅमेज या तीन पुस्तकांची रेटिंग्ज उतरत्या क्रमाने होती. द इनमेट मध्ये खुनाच्या खोट्या आरोपावरून तुरुंगात असलेला कैदी, त्याच तुरुंगात नर्स म्हणून नाईलाजाने कामाला लागलेली त्याची पूर्वाश्रमीची प्रेयसी, त्यांचे इतर काही मित्र ही प्रमुख पात्रं आहेत. अनेक वर्षांपूर्वी, कॉलेजच्या काळात घडलेला एक अतिशय भयंकर प्रसंग आणि वर्तमान अशा दोन रेषांवरून कथानक हळूहळू पुढे सरकत राहतं. खुनी कोण, हत्या कोणी आणि का केली या आणि अशा अनेक गूढ प्रश्नांची उत्तरं देत पुस्तक संपतं.

द वाईफ अपस्टेअर्स या कादंबरीचं कथानक हे हाऊसमेड सीरिजच्या पहिल्या दोन पुस्तकांसारखं आहे. किंबहुना वाईफ अपस्टेअर्स हे आधी प्रकाशित झालेलं असल्याने या कथानकाचा विस्तार करून फ्रीडाने हाऊसमेड शृंखलेतली पहिली दोन पुस्तकं लिहिली असावीत असं सहज लक्षात येतं.

 ब्रेन डॅमेज हे शीर्षक प्रेक्षकांना उद्देशून असावं असं वाटतं. अत्यंत रटाळ, विचित्र कथानक, काहीही गूढ किंवा रहस्य नसूनही उगाचंच काहीतरी भलंमोठं रहस्य लपलेलं असल्याचा आव आणणारी ही कादंबरी वाचून वाचकाचा ब्रेन डॅमेज झाल्यावाचून राहत नाही हे नक्की. पण पहिली सहा पुस्तकं आवडली असल्याने सातव्या पुस्तकाच्या दर्जाकडे मी किंचित दुर्लक्ष केलं मात्र आठवं पुस्तक काही वाचायला घेतलं नाही हेही तितकंच खरं.

 

फ्रीडा मॅकफॅडनच्या लेखनाची काही महत्वाची वैशिष्टय म्हणजे तिच्या कादंबरीचं कथानक अत्यंत प्रवाही असतं, भाषा अतिशय सोपी आणि सुटसुटीत असते. बरीचशी कथानकं न्यूयॉर्क आणि त्याच्या आसपासच्या शहरांत घडतात. वेगवान प्रसंगांच्या मालिकेमुळे वाचकाला विचार करायला वेळच मिळत नाही. त्याचप्रमाणे प्रत्येक कादंबरीत मोजकीच पात्रं असल्याने प्रत्येक पात्र, त्याच्या स्वभाववैशिष्ट्यांसह  वाचकांसमोर उभं तर राहतंच पण त्याचबरोबर प्रत्येक पात्राला एक महत्वाची भूमिकाही निभावायला मिळते. कादंबऱ्यांमध्ये ठिकठिकाणी काही छोटेमोठे तपशील फार खुबीने पेरून ठेवलेले असतात जे पुस्तकाच्या उत्तरार्धात वापरले जाऊन, धागे जोडले जाऊन एक पूर्णतः भिन्न विश्व तयार होतं. 

वेगवान प्रसंगांच्या मालिकेमुळे वाचकाला विचार करायला वेळ मिळत नाही हे जेवढं खरं, तेवढंच पुस्तक वाचून झाल्यावर विचार करत असताना किंवा अनेकदा पुस्तकाच्या शेवटाकडे आल्यावर कथानकातल्या त्रुटी दिसायला लागतात. कित्येकदा त्यांना त्रुटी म्हणण्यापेक्षा कथानकातलं खिंडार म्हणणं योग्य ठरावं ऐक्य त्या मोठ्या असतात. वाचकांच्या सहज लक्षात येणाऱ्या या गडबडी लेखिका म्हणून फ्रीडाच्या लक्षात कशा आल्या नसतील या विचाराने आश्चर्य वाटत राहतं. की प्रत्येक पुस्तकात अशा थोड्याफार त्रुटी आढळत गेल्याने त्या ती मुद्दाम ठेवते की लेखनात सफाई नसल्याने त्या राहून जातात हे मात्र कळायला काही मार्ग नाही.

अनेक अमेरिकी लेखक आणि अमेरिकी टीव्ही कोळून प्यालेल्या वाचक/प्रेक्षकांना पोलिसांची कार्यपद्धती, कायदेप्रक्रिया यातल्या अचूक बारीकसारीक तपशिलांची एवढी सवय झालेली असते की त्या पार्श्वभूमीवर तर फ्रीडाच्या लेखनातले हे कच्चे दुवे फारच त्रासदायक वाटू शकतात.

 पण तरीही ज्यांना काही चटपटीत, फार गहन नसलेलं आणि स्त्री पात्र केंद्रस्थानी असेल अशा प्रकारचं लेखन वाचायला आवडत असेल त्यांनी आवर्जून वाचायला हरकत नाही. तसंच कादंबऱ्यांची लांबी फार जास्त नसल्याने पुस्तकं वेगाने वाचून होतात हा ही अजून एक फायदा. (माझी तीनेक महिन्यांत सात पुस्तकं वाचून झाली). ज्यांना दर्जाशी अशी तडजोड करायची नसेल त्यांच्यासाठी अन्य नेहमीचे यशस्वी लेखक आहेतच. पण अगदीच काही नाही तरी हाऊसमेड त्रयी आणि नेव्हर लाय ही तरी आवर्जून वाचाच असं सुचवेन.

जाता जाता फ्रीडाबद्दल काही महत्वाची माहिती म्हणजे ती स्वतः पेशाने डॉक्टर असून ती मेंदूसंबंधित आजारांवर उपचार करते असं म्हणतात. मात्र ती बुक टूर्स करत नसल्याने, फार कुठल्या समारंभांना जात नसल्याने आणि महत्वाचं म्हणजे गेल्या जेमतेम ४-५ वर्षांत तिची पंधराहून अधिक पुस्तकं प्रकाशित झालेली असल्याने ती कदाचित खरी नसून खरी ओळख सामोरी आणण्याची इच्छा नसलेल्या वैद्यकीय पेशातल्या काही व्यक्ती एकत्र येऊन Freida McFadden या नावाने त्यांच्या रुग्णांचे अनुभव कादंबऱ्यांच्या स्वरूपात मांडतात अशा स्वरूपाची एक मांडणी वाचकांमध्ये लोकप्रिय आहे. खरं खोटं Freida May Fathom!

--हेरंब ओक

मुल्ला क्रेकर आणि नॉर्वे

नॉर्वेला स्थलांतरित झालेल्या Bruce Bawer या अमेरिकी लेखकाच्या 'While Europe Slept: How radical islam is destroying the west from within' या पुस्तकातल्या एका महत्वपूर्ण घटनेचा अनुवाद केला आहे. नॉर्वेमधील निवासाच्या काळात Bruce Brawer ला आलेल्या अनेक अनुभवांच्या आधारे त्याने हे पुस्तक लिहून २००६ साली प्रकाशित केलं.

नॉर्वेसारखे अनेक युरोपिय देश अतिसहिष्णुता आणि इस्लामोफोबियापायी राष्ट्रीय सुरक्षेच्या दृष्टीने अत्यंत धोकादायक निर्णय किती सहजपणे घेतात याचं उत्तम उदाहरण म्हणजे मुल्ला क्रेकर या अतिरेक्याची ही कहाणी.

--हेरंब ओक

#युरोपातीलइस्लाम

=========================

फराज अहमन नजामुद्दिन नावाच्या एका इराकी कुर्दिश अतिरेक्याने १९९१ मध्ये नॉर्वे मध्ये मुल्ला क्रेकर या नावाने शरणागत/आश्रित (refugee) म्हणून प्रवेश केला. फराज अहमन नजामुद्दिन नावाच्या एका इराकी कुर्दिश अतिरेक्याने १९९१ मध्ये नॉर्वे मध्ये मुल्ला क्रेकर या नावाने शरणागत/आश्रित (refugee) म्हणून प्रवेश केला. त्याची पत्नी आणि कुटुंबीयही काही दिवसांनी त्याला येऊन मिळाले. १९९४ मध्ये त्याने इस्लामिक व्हिजन नावाची एक अतिशय जहाल मुस्लिम संघटना स्थापन केली. १९९६ ते १९९९ दरम्यान नॉर्वे सरकारकडून या अतिरेकी संस्थेला २,५०,००० क्रोनर (३५,००० अमेरिकी डॉलर्स) आर्थिक साहाय्य म्हणून देण्यात आले. धार्मिक संघटनांना सरकारद्वारे अर्थसाहाय्य दिलं जाणं ही नॉर्वे मध्ये नित्याची बाब आहे.

गंमत अशी की नॉर्वे मध्ये शरणार्थी म्हणून प्रवेश केलेला हा माणूस नॉर्वेमध्ये राहिलाच नाही. ९/११ च्या वेळी हा इराक मध्ये होता. तिथे त्याने काही काळाने अन्सार अल-इस्लाम नावाची अजून एक अतिरेकी संघटना स्थापना केली. त्याने आपल्या दहशतवादी सहकाऱ्यांच्या मदतीने इराकमधल्या आसपासच्या गावांवर हल्ले करून त्यांना आपल्या ताब्यात घेण्यास सुरुवात केली आणि त्यांच्यावर शरिया कायद्याचा अंमल बसवण्यास सुरुवात केली. बियारा नावाच्या खेड्यातील एका रहिवाशाने तिथल्या परिस्थितीचं वर्णन केलं आहे, "गावात सीडीज, संगीत, गाणी यांच्यावर बंदी घालण्यात आली. लोकांना सहलींना जाण्यास मनाई करण्यात येऊ लागली. फुटबॉल खेळतानाच्या हाफ पँट्सवर बंदी घालण्यात आली. ज्या ज्या वेळी नमाजपठणासाठी अजानची घोषणा दिली जाई त्यावेळी अतिरेकी संघटनेचे सैनिक घरोघर जाऊन लोकांना नमाजासाठी बाहेर घेऊन जात. जे नागरिक विरोध करत त्यांना अमानुष मारहाण केली जात असे."

क्रेकरचं नाव सर्वप्रथम नॉर्विजन मीडियामध्ये आलं ते २२ ऑगस्ट २००२ मध्ये. क्रेकरची अन्सार अल-इस्लाम संघटना अल कायदाच्या मदतीने रासायनिक अस्त्रनिर्मिती करत असल्याच्या आरोपावरून नॉर्विजन अधिकाऱ्यांद्वारे त्याची चौकशी करण्यात येत होती. त्यामुळे त्याला आणि त्याच्या कुटुंबियांना नॉर्वेमधून हद्दपार करण्यात येणार होतं. त्यावेळी तो कदाचित इराक किंवा इराण असा कुठंतरी असावा. तो नक्की कुठे होता हे कोणालाच ठाऊक नव्हतं. त्यानंतर त्या सगळ्या प्रकरणाला एक निराळंच वळण मिळालं.

१ सप्टेंबर रोजी Dagbladet या नॉर्वेच्या आघाडीच्या वृत्तपत्राने एक बातमी दिली जिचा मथळा सर्वसामान्य जनतेच्या काळजाचा ठाव घेणारा होता.

"माझी मुलं त्यांच्या बाबांची रोज अतिशय आतुरतेने वाट बघतायत"

आणि त्याखाली क्रेकरच्या तथाकथित पीडित पत्नीचा अतिशय केविलवाणा भासणार क्लोज-अप देण्यात आला होता. त्याखाली दिलेली बातमी काहीशी अशी होती.

मुल्ला क्रेकर (३९) ची पत्नी तिची मुलं आणि त्यांच्या भविष्याच्या दृष्टीने अतिशय घाबरलेली आहे. वर्षभरापूर्वी हे सुखी कुटुंबीय सहलीला जाण्यासाठी म्हणून निघणार होतं. परंतु अचानक तिचा पती एकटाच निघून गेला आणि जाण्यापूर्वी तो तिला म्हणाला, "मी जातोय, कधी परत येईन ठाऊक नाही. मला उत्तर इराकमध्ये एक महत्वाची कामगिरी पार पाडायची आहे."

"मुल्ला क्रेकर अतिरेकी नाही" असं त्याच्या मुलीने ठाम प्रतिपादन केलं होतं. "तो एक अतिशय चांगला मुस्लिम आणि दयाळू पिता आहे" अशी पुष्टी जोडायलाही ती विसरली नाही. मुल्ला क्रेकर आणि त्याच्या कुटुंबियांविषयी नॉर्विजन जनतेच्या मनात सहानुभूती निर्माण करण्यासाठी अशा प्रकारच्या अनेक लेखांचा निरनिराळ्या वृत्तपत्रांमधून भडीमार करण्यात आला. त्यानंतर त्याला १३ सप्टेंबर रोजी इराण मध्ये तात्पुरती अटक झाल्याची आणि त्यानंतर त्याला सोडून दिल्याची बातमी आली. त्यावेळी तो नेदरलँड्सच्या दिशेने मार्गक्रमणा करत होता.

दुसऱ्या दिवशी त्याला अ‍ॅम्स्टरडॅमच्या Schiphol विमानतळावर दहशतवादाच्या आरोपाखाली अटक झाल्याची बातमी आली. जॉर्डनलाही तो अंमली पदार्थांच्या तस्करीच्या आरोपांखाली हवा होता. (पुढच्याच वर्षी अमेरिका आणि इस्रायलला लक्ष्य केल्याबद्दल जॉर्डनमध्ये त्याला प्रमुख आरोपी घोषित केले.). अमेरिकी अधिकाऱ्यांनाही त्याची तपशीलवार चौकशी करायची होती. परंतु जॉर्डनमध्ये गुन्हेगारांचे मानवी हक्क नाकारले जातात आणि अमेरिकेत मृत्युदंड आहे या कारणांस्तव नेदरलँड्सने क्रेकरचं हस्तांतरण करण्यास नकार दिला. जानेवारीपर्यंत त्याला नेदरलँड्समधेच ठेवून त्यानंतर त्याची पाठवणी नॉर्वेच्या दिशेने करण्यात आली. त्याला नॉर्वेच्या ऑस्लो विमानतळावर अटक होणे अपेक्षित होते. परंतु नेदरलँड्सप्रमाणेच नॊर्वेदेखील त्याला अमेरीका अथवा जॉर्डनकडे हस्तांतरित करण्यास अनुत्सुक असल्याने त्यांनी त्याची सुटका केली. त्यानंतर मुल्ला क्रेकर सातत्याने बातम्यांमध्ये झळकू लागला.

फेब्रुवारी २००३ मध्ये त्याचे पारपत्र (पासपोर्ट) रद्द करण्यात आले. मार्च मध्ये एका मुलाखतीदरम्यान त्याने अमेरिकेला उघडपणे धमकी दिली, "त्याचे कित्येक आत्मघातकी सैनिक अमेरिकेवर हल्ला करण्यासाठी त्याच्या इशाऱ्याची वाट बघत थांबले आहेत." ही सगळी मुक्ताफळं ऐकल्यानंतर नॉर्विजन पोलिसांनी त्याला अटक केली. मात्र जेमतेम दोन आठवड्यांनंतर त्याची सुटकाही झाली. एप्रिल २००३ मध्ये अन्सार अल-इस्लामने क्रेकरच्या सूचनेवरून एका बारा वर्षीय मुलाचा अतोनात छळ केल्याची बातमी आली. त्यानंतर ९/११ ही अल्लाची देणगी असल्याचं क्रेकरचं एका जाहीर भाषणातलं वक्तव्यही बातम्यांमध्ये झळकलं.

ऑगस्ट २००३ मधल्या बगदादच्या युनायटेड नेशन्सच्या मुख्यालयावरील हल्ल्यामागे अन्सार अल-इस्लाम असल्याची बातमी आली. एवढं होऊनही क्रेकरच्या या कृष्णकृत्यांचे उल्लेख नॉर्वेच्या प्रमुख मीडियामध्ये अभावानेच होत होते. नॉर्वे सरकार क्रेकरला अजूनही अतिशय सहृदयतेनेचे वागवत होते. ऑगस्ट २००३ मध्ये एका दूरचित्रवाणीवरील मुलाखतीदरम्यान आपण 'जिहादी' असल्याचं क्रेकरने थेटपणे मान्य केलं. मात्र त्यावर मुलाखतकाराने त्याला त्या अनुषंगाने कुठलेही प्रश्न विचारले नाहीत. क्रेकरने लादेनचं केलेलं कौतुक ऑन रेकॉर्ड असूनही मुलाखतकाराने त्यावरूनही त्याला अडचणीत आणण्याचे प्रश्न न विचारण्याचं धोरण स्वीकारलं. अतिरेक्यांना मुक्तपणे संचार करू देण्याच्या नॉर्वेच्या अतिसहिष्णू कारभाराला क्रेकर अक्षरशः उघडपणे हसत होता.

युरोपीय न्यायव्यवस्था देखील गुन्हेगारांप्रति (अनावश्यक अशी) अतिसहिष्णुता दाखवणारीआहे. नेदरलँड्सने अटक केल्याबद्दल डच न्यायालयाने त्याला ४९७० युरोजची नुकसान भरपाई म्हणून देण्याचे आदेश दिले. ही घटना ऑगस्ट २००३ मधली. मात्र एप्रिल २००४ मध्ये वरच्या न्यायालयाने ही भरपाई वाढवून ४५,००० युरोज केली. २००४ च्या मध्यावर क्रेकरच्या वकिलाने घोषणा केली की क्रेकरविरुद्ध द्वेषपूर्ण रीतीने खटला चालवल्याबद्दल नॉर्विजन सरकारविरुद्ध तो फिर्याद दाखल करणार असून त्यासाठी अमेरिकेचे सेक्रेटरी ऑफ स्टेट असलेले कॉलिन पॉवेल यांना साक्षीदार म्हणून बोलावण्याचा त्याचा मानस असल्याचेही त्याने जाहीर केले.

अंततः अमेरिकेच्या आणि नॉर्वेच्या प्रोग्रेस पार्टीच्या रेट्यापायी आणि क्रेकरचं खरं रूप नॉर्विजन नागरिकांसमोर यायला लागल्याने काही खादारांनी क्रेकरला तुरुंगात टाकण्याचे किंवा देशाबाहेर घालवून देण्याचे मार्ग शोधण्यास सुरुवात केली. पण त्यांच्या त्या प्रयत्नांवरही नोकरशाहीतील अधिकाऱ्यांनी, क्रेकरविरुद्ध पुरेसे पुरावे नसल्याचे सांगत, पाणी ओतले.

जून २००४ मध्ये नॉर्वेच्या सरकारी वकिलांनी क्रेकरविरुद्ध पुरेसे पुरावे उपलब्ध नसल्याचे कारण देऊन त्याच्याविरुद्ध चालू असलेल्या सगळ्या खटल्यांमधून त्याची निर्दोष मुक्तता करत असल्याचे जाहीर केले. दरम्यान क्रेकरने आपलं आत्मचरित्र प्रकाशित करण्याचा डाव रचला. सर्व खटल्यांमधून निर्दोष मुक्तता झाल्याने क्रेकर आता 'इस्लामी कुर्दिश कार्यकर्ता' हे बिरुद मिरवायला लागला होता. अनेक वृत्तपत्रांनी त्याच्या आत्मचरित्राचं तोंड फाटेस्तोवर कौतुक केलं. त्याला good-natured Teddy Bear, Uncle Mullah अशी विशेषणं बहाल करण्यात आली. "नॉर्वे, नेदरलँड्स आणि अमेरिकेचे सरकार आणि मीडियाने ज्यांना मनुष्य वागणूक दिली अशा सर्वांचं प्रतिनिधित्व मुल्ला क्रेकर करतो आहे" असा स्तुतीवर्षावही त्याच्यावर करण्यात आला. त्याच्या आत्मचरित्राला वाचकांकडून विशेष प्रतिसाद मिळाला नसला तरी सार्वजनिक जीवनात लोक त्याच्याकडे कौतुकाने आणि आदराने बघायला लागले. SOS Racism आणि The Anti-Racism Center सपोर्ट ग्रुप्स कडून त्याला वाढता पाठींबा मिळायला लागला.

२००३ च्या सुरुवातीला काढण्यात आलेल्या इराकयुद्धविरोधी मोर्चांमध्ये सहभागी झाल्यानंतर क्रेकरची लोकप्रियता शिगेला पोचली होती. त्याच्या जाहीर सभांना अलोट गर्दी होत असे. त्याच्याशी हात मिळवायला, बोलायला, त्याला भेटायला लोक गर्दी करत असत. त्यात नॉर्वेचे स्थानिक आणि बाहेरचे नागरिक अशा दोघांचाही समावेश असे.

--Bruce Bawer

Book : While Europe Slept: How Radical Islam is Destroying the West from Within

#युरोपातीलइस्लाम

मतकरींच्या 'न वाचवल्या जाणाऱ्या पण वाचायलाच हव्यात अशा' कथा. जौळ आणि इन्व्हेस्टमेंट!

पुलंना विनोदी लेखक म्हणणं जितकं चुकीचं आहे तितकंच चुकीचं आहे रत्नाकर मतकरींना गूढ कथाकार संबोधणं. मतकरींनी बालसाहित्य/नाट्य विषयात विपुल लेखन तर केलेलं आहेच पण सामाजिक, वैचारिक विषयही त्यांनी कथा, कादंबऱ्या, दीर्घ लेख अशा विविध मार्गांनी सक्षमपणे हाताळले आहेत. गेल्या आठवड्यात मतकरींच्या अशाच दोन सर्वोत्कृष्ट म्हणाव्यात अशा कलाकृती वाचनात आल्या. जौळ आणि इन्व्हेस्टमेंट.

जौळची प्रकटनशैली फार वेगळी आहे. ही एका सर्वसामान्य घरातली कथा आहे. कादंबरीत भरपूर पात्रं आहेत ज्यांची अगदी जेमतेम तोंडओळख करून दिली जाते किंवा अनेकांचा तर एक-दोनदा केवळ निसटता उल्लेख येतो. या एवढ्या पात्रांमधल्या काही निवडक आणि कथेच्या दृष्टीने महत्वाच्या पात्रांच्या दृष्टिकोनात्मक निवेदनातून कथा पुढे सरकत जाते. निवेदक कोण आहे हे सांगितलं जात नाही. पण केवळ पहिल्या किंवा फार तर दुसऱ्या ओळीत हे पात्र कोण आहे ते चटकन लक्षात येतं ही मतकरींच्या लेखनाची खरी जादू आहे. घटनांमधून पात्रांचा परिचय अगदी थोडक्यात करून दिला जात असतानाच पात्रांच्या स्वभावाची ओळख तर वाचकाला होतेच पण त्याचबरोबर कथेची वीणही घट्ट बांधली जाते. आपण अतिशय बांधीव पटकथा वाचतोय असं जाणवत राहतो. जौळ १९८७ साली प्रकाशित झाली आहे हे लक्षात घेता ही निवेदनशैली किती आगळीवेगळी आहे हे जाणवून वाचक पानापानावर थक्क होता जातो. अशी निवेदनशैली शिवाजी सावंतांनी मृत्युंजय मध्ये वापरली होती. परंतु तो विषय पौराणिक आणि त्यातील पात्रांची निवेदनं विशाल आहेत. उलट जौळचा विषय सामाजिक, कौटुंबिक तर आहेच आणि प्रत्येक पात्राची निवेदनं अतिशय लहान अर्थात जेमतेम दीड-दोन पानी आहेत. 

कथा/शेवट माहीत असूनही पुढे काय होणार याची एवढी हुरहूर मला आत्तापर्यंत (कथा माहीत असणाऱ्या) इतर पुस्तकांच्या बाबतीतही कधीच वाटली नव्हती. पुस्तकाच्या मध्यावर शेवटच्या भयंकर घटनेचं बीज रोवलं जाण्याचे अस्फुट उल्लेख यायला लागतात तेव्हा अक्षरशः धडधडायला लागतं आणि प्रचंड वाईटही वाटायला लागतं. हे सगळं अशा विचित्र दिशेने का जातंय? याला थांबवण्याचा प्रयत्न कोणीच का करत नाहीये? प्रत्यक्षात हे असं घडू शकतं? जेमतेम चार महिन्याच्या संसारात एवढे टोकाचे आणि परतीचे दोर कायमस्वरूपी कापण्याचे निर्णय घेण्याएवढी उलथापालथ होऊ शकते? जीवाला कणभरही किंमत नसावी? कशाचा कशाशी ताळमेळच बसत नाही. 

अर्थात वाचकांना कांदबरी वाचताना पडू शकणाऱ्या या आणि अशा असंख्य प्रश्नांची उत्तरं लेखकाने पुस्तकाच्या सुरुवातीला मनोगतात दिली आहेत. या कादंबरी विषयी आपली भूमिका मांडताना मतकरी सुरुवातीलाच म्हणतात की ही कादंबरी एका सत्यघटनेवर आधारित आहे. आणि आवर्जून हा उल्लेख करण्याचं कारण एवढंच की कादंबरी पूर्णतः काल्पनिक असती तर त्यांनी कथेत अनेक बदल केले असते जेणेकरून पात्रांच्या विचित्र वागण्याला एक किमान सुसंगती येऊ शकली असती, त्यांच्या विक्षिप्त प्रतिक्रिया किमान तार्किक वाटल्या असत्या. फार मोठी कारणं नसतानाही काल्पनिक सुखाच्या शोधात माणसं अतिशय असंबद्ध, अतर्क्य वागून फार घातक निर्णय घेतात आणि उलट दुःखाच्या अजून अजून खोल गर्तेत जातात. 

'जौळ' किमान पंचवीसेक वर्षांपूर्वी वाचनालयातून आणून वाचली होती. तेव्हा मतकरींचे सलग १०-१२ कथासंग्रह झपाटल्यागत वाचले होते. त्या प्रवासात मी मतकरींचं वाचलेलं हे तिसरं किंवा चौथं पुस्तक होतं. या कादंबरीतल्या प्रत्येक पात्राची निवेदनाची पद्धत, हळूहळू डोकावत जाणारे विसंवादी सूर वाचताना हादरून गेलो होतो. मुख्य म्हणजे ही कादंबरी डोंबिवलीत घडलेल्या एका शोकांतिकेवर आधारित असल्याने अजूनच कनेक्ट झालो होतो. तेव्हा पुस्तक विकत घेऊन वाचण्याची लायकी, ऐपत, पात्रता नव्हती. जेव्हा ती आली त्याच्या फार आधीच जौळ आऊट ऑफ प्रिंट झाली होती. गेल्या वर्षी ती पुन्हा उपलब्ध झाल्याचं वाचून घ्यायचं नक्की ठरवलं होतंच. या सत्यघटनेवर आणि कादंबरीवर नंतर 'माझं काय चुकलं?' हे नाटक आणि 'माझं घर माझा संसार' हा चित्रपट प्रदर्शित झाला होता. 

अर्थात जौळ यावेळी पुन्हा वाचताना पुनःप्रत्ययाचा आनंद मिळाला असं म्हणू शकणार नाही! उलट जौळ वाचताना वेदना, हतबलता, रिक्तपणा अशा सगळ्या भावनांचा एकत्रित कल्लोळ जाणवत राहतो याच्याशी जौळ वाचलेली कुठलीही व्यक्ती सहमत होईल!

========

रत्नाकर मतकरींच्या इन्व्हेस्टमेंट या कथेवर आधारित त्याच नावाच्या चित्रपटाला २०१२ साली सर्वोत्कृष्ट चित्रपटाचं पारितोषिक देऊन गौरवण्यात आलं होतं. चित्रपट दिग्दर्शनाचा हा मतकरींचा पहिलाच प्रयत्न होता ही विशेष उल्लेखनीय बाब! इन्व्हेस्टमेंट या कथासंग्रहात शीर्षककथेव्यतिरिक्त अन्य सात कथा असून त्या २००० च्या पहिल्या दशकात निरनिराळ्या मासिकांमध्ये प्रकाशित झाल्या होत्या. 

सामाजिक विषयावर बेतलेल्या यातल्या सर्व कथांमध्ये एक सामायिक गडदपणा आढळतो. पैसे, चैन, ऐशोआराम अशा भौतिक सुखांना सर्वस्व मानून नीतिमूल्यांना पायदळी तुडवण्यात नेत्यांपासून ते कारखानदारांपर्यंत आणि पोलिसांपासून ते सामान्य माणसापर्यंत सर्वांची जी एक जीवघेणी स्पर्धा चालू आहे त्यात कोणीही जिंकलं तरी अंतिम हार ही समाजाचीच होणार आहे हे तत्त्व प्रत्येक कथा वाचताना जाणवत राहतं. नाही म्हणायला प्रत्येक कथेत संस्कार, सामाजिक जाणिवा, चांगुलपणा शिल्लक असणारी एखाद-दोन पात्रं आहेत परंतु विरोधी पात्रांच्या भाऊगर्दीत अशा लोकांच्या प्रतिकाराचा काय चोळामोळा होऊन जातो हे वाचून फारसं आश्चर्य वाटत नसलं तरीही नैराश्य मात्र येतंच. 

इन्व्हेस्टमेंट ही कथा मी काही वर्षांपूर्वी पहिल्यांदा वाचली, त्या आधी त्यावर आधारित चित्रपट बघितला होता. तो प्रचंड आवडला होता. कथेतले पालक, विशेषतः आई ही चंगळवाद, श्रीमंतीच्या हव्यासाने पछाडलेली आहे. उच्च मध्यमवर्गीय शैलीचं अतिसुखी जीवन जगात असतानाही तिची 'अजून' ची हाव मिटत नाही आणि त्यापायी संस्कारक्षम वयातल्या मुलावर सुख ओरबाडून घेण्याचे संस्कार केले जातात. आणि विशेष म्हणजे कोणालाही त्याबद्दल काहीही वाटत नाही. कथेचा शेवट आणि त्यातही अखेरचं वाक्य एवढं भयंकर धक्का देणारं आहे की कथा संपल्यावरही दीर्घ काळ वाचक त्या धक्क्याचा अनुभव घेत राहतो. (चित्रपटाचा शेवट किंचित बदललेला आहे). 

नंतरच्या कथेत एक ध्येयमार्गी, सच्छिल पण कणखर लेखक आणि त्याच लेखकाकडून चरित्र लिहून घ्यायचा अट्टहास बाळगणाऱ्या, सर्व प्रकारच्या गैरकृत्यांत गुंतलेल्या एका स्थानिक नेत्याची जुगलबंदी आहे. अखेरीस सन्मार्गाचा विजय होणार असं वाटत असे असेपर्यंत लेखक पुस्तकातलया आदर्श जगातला शेवट बाजूला सारून खऱ्या आयुष्यातला शेवट दाखवून कथा संपवतो आणि वाचकाची अखेरची आशाही मावळते!

पुढच्या कथेत स्वतःच्या बायकोला स्वतःची मालकी वस्तू असल्यागत जपणारा मात्र रस्त्याने जाणाऱ्या प्रत्येक स्त्रीकडे केवळ 'मादी' म्हणून बघणारा एक विकृत इसम, तर त्यानंतरच्या कथेत गैरकृत्य करता करता अचानक सद्सद्विवेकबुद्धी जागृत झालेला बालगुन्हेगार अशी दोन सर्वस्वी विभिन्न व्यक्तिमत्वं वाचकांच्या भेटीस येतात. दोन्ही कथांमध्ये अगदी शेवटच्या क्षणापर्यंत काय होईल याची धाकधूक वाचकांना वाटत राहते. त्यानंतरच्या, 'फॅक्टरी' हे अतिशय सुयोग्य नाव असलेल्या, कथेत मानव हा वाट्टेल त्या पातळीवर उतरून कुठलीही घृणास्पद कृत्यं पापणीही न लववता कशी सहजगत्या करू शकतो ते वाचून अंगावर काटा उभा राहतो. मुलींचा अनाथाश्रम, त्यात चालणारी गैरकृत्यं, स्थानिक नेता, त्याचे कुटुंबीय, सज्जन भासणारे संस्थाचालक इत्यादी सर्वजण ही पापाची फॅक्टरी बिनबोभाटपणे चालवत राहतात आणि या अन्यायी वर्तुळाला छेद देण्याचा प्रयत्न करण्याचा प्रयत्न करणाऱ्या सज्जन व्यक्तीचं जगणं नकोसं करून टाकलं जातं!

पुढच्या कथांमध्ये शिक्षणक्षेत्र आणि राजकीय क्षेत्र हातात हात घालून चालायला लागली की किती गलिच्छ प्रकार अगदी सहजरित्या ताठ मानेने घडवता येऊ शकतात आणि त्याबद्दल कोणालाच कशी कणभरही खंत-खेद वाटत नाही याबद्दलची हतबल करून टाकणारी वर्णनं आहेत. प्रत्येक वेळी सद्सद्विवेकबुद्धी जागृत असलेला एखादा क्षीण आवाज बंडखोरी करण्याचा प्रयत्न करतो पण तो शिताफीने तिथल्या तिथे दाबून टाकला जातो. जवळपास प्रत्येक कथेत थोड्याफार फरकाने घडणारा हा प्रकार, आवाज दाबून टाकल्या गेलेल्या व्यक्तीचं नरकासम होणारं पुढचं आयुष्य, कुठल्याही प्रकारच्या लाजा न बाळगता बिनबोभाटपणे चालू राहणारं पापी वर्तुळ वाचून वाचून चांगुलपणावरचा विश्वासच उडून गेल्यासारखा होतो. 

जौळ असो की इन्व्हेस्टमेंट, दोन्ही वाचत असताना वाचकाच्या अंतर्मनात एकच विचार वारंवार येत राहतो की हे "व्हायला नकोय! हे असं का होतंय? हे थांबवा कोणीतरी! यांना आवरा कोणीतरी!" पण दुर्दैवाने तसं होत नाही. जे व्हायला नको तेच होतं आणि अखेरीस शेवटच्या पानाशी आल्यावर वाचक निराश होऊन, अपार खिन्नतेने पुस्तक मिटून टाकतो. मतकरींच्या कथा गूढ असतात, विनोदी असतात, सामाजिक असतात पण या दोन पुस्तकांमधल्या कथा (आणि कादंबरी) ही न वाचवल्या जाणाऱ्या प्रकारच्या आहेत.... न वाचवल्या जाणाऱ्या पण वाचायलाच हव्यात अशा. आपल्या उद्यासाठी..!

--हेरंब ओक

ब्रिटनच्या डोळ्यांत इस्लाम 'प्रेमा' चं झणझणीत अंजन घालणारा डग्लस मरे

गेल्या आठवड्यात डग्लस मरे (Douglas Murray) या ब्रिटिश लेखकाचं 'द स्ट्रेंज डेथ ऑफ युरोप' (The Strange Death of Europe) हे पुस्तक वाचायला सुरुवात केली. गेले अनेक महिने वाचायचं म्हणत होतो पण काही ना काही कारणांनी राहून जात होतं. आत्ताही राहूनच गेलं. पण वेगळ्या कारणामुळे. खुद्द डग्लस मरेच्याच दुसऱ्या एका पुस्तकामुळे.  'स्ट्रेंज डेथ ऑफ युरोप' वाचत असताना नेटवर डग्लस मरेच्याच 'इस्लामोफिलिया' (Islamophilia) या विचित्र नावाच्या पुस्तकाने लक्ष वेधून घेतलं. 'इस्लामोफिलिया' चाळत असताना ते एवढं आवडलं की आधी तेच संपवायचं ठरवलं.

जगभरातली डापु मीडिया, तथाकथित ‘Internet Intellectuals’, हॉलिवूड इत्यादींच्या कृपेने आपण 'इस्लामोफोबिया' या शब्दाशी एव्हाना परिचित झालेलो असतो. पण हे इस्लाम बद्दलचं फिलिया हा काय प्रकार आहे हे मला कळेना. फिलिया म्हणजे आवड. पुस्तकप्रेमींसाठी वापरली जाणारी संज्ञा म्हणजे bibliophile, किंवा लहान मुलांची 'आवड' असणाऱ्या आणि त्यांच्याकडे आकर्षित होणाऱ्या प्रौढ लोकांसाठी वापरली जाणारी paedophile ही संज्ञा ही याची काही उदाहरणं.    

'इस्लामोफिलिया' हे अगदी छोटंसं पुस्तक आहे. जेमतेम ७५-८० पानी. त्यात डग्लस मरे आपल्याला आधी इस्लामोफोबिया या शब्दाचा अर्थ थोडक्यात समजावून सांगतो. आधुनिक जगातल्या वैचारिक स्वातंत्र्य, धार्मिक स्वातंत्र्य इत्यादी मूलभूत तत्त्वांना नाकारणारऱ्या सातव्या शतकातल्या इस्लामी (अ)विचारधारेला विरोध करणारे संतुलित विचारांचे लोक म्हणजे इस्लामोफोब ही साधीसोपी जगन्मान्य व्याख्या. आता पुढे जाऊन मरे म्हणतो की तुम्ही आम्ही सर्वच जण इस्लामोफोब आहोत. आपण एखादं 'चुकीचं' (अर्थात इस्लामच्या दृष्टीने चुकीचं) नाटक अर्थात वोल्टायरचं मुहंमद पैगंबरांच्या आयुष्यावर बेतलेलं 'महोमत' (Mahomet) नावाचं नाटक बघितलं किंवा सलमान रश्दीलिखित 'The Satanic Verses' सारखं एखादं 'चुकीचं' पुस्तक वाचलं की आपण लगेचच इस्लामोफोब ठरतो.

इस्लामोफोब हा शब्द युरोपात (किंबहुना जगभरातच) गेल्या काही दशकांत शिवीसारखा वापरला जायला लागलेला आहे. एखाद्यावर 'इस्लामोफोब' असण्याचा आरोप ठेवला गेला की त्याचं सामाजिक जीवन नकोसं करून ठेवलं जातं, त्याला त्याच्या सार्वजनिक जीवनात असंख्य अडचणींना तोंड द्यावं लागतं. त्यामुळेच आपल्यावर इस्लामोफोब हा शिक्का बसू नये यासाठी कुठलाही नागरिक इस्लामविषयी मत व्यक्त करताना अतिशय काळजीपूर्वक आणि सुरक्षित अशी भूमिका घ्यायला लागतो. इस्लाम, त्यातल्या कुप्रथा इत्यादींवर टीका न करता "तो त्यांच्या धर्माचा अंतर्गत मामला आहे" असं म्हणून सोडून द्यायला लागतो. आणि या सगळ्या गोष्टी ब्रिटनमधले सरकारी वकील असोत की न्यायाधीश, कलाकार असोत की पॉपस्टार्स, मंत्री असोत की दस्तुरखुद्द पंतप्रधान, एवढंच कशाला खुद्द ब्रिटिश राजघराणं, प्रिन्स-बीन्स ते अगदी थेट पोप महाशय असल्या सगळ्यांकडून अगदी कसोशीने पालन केल्या जातात, अंगिकारल्या जातात. काहीही झालं तरी आपल्यावर 'इस्लामोफोब' असण्याचा शिक्का बसू नये याचा यातला प्रत्येकजण कसोशीने प्रयत्न करत असतो. आपली छबी कुठूनही, चुकूनही इस्लामोफोब वाटू नये यासाठी ते पराकोटीच्या कसरती करत राहतात!

इंग्लंडमधलं ग्रुमिंग/रेपिंग गँग्जचं कुप्रसिद्ध प्रकरण हा याचाच दुर्दैवी परिपाक आहे. गेल्या २५-३० वर्षांत इंग्लंडमधल्या १०-१५ वर्षं वयोगटातल्या किमान वीस हजार ते पाच/दहा लाख गौरवर्णीय ब्रिटिश मुलींवर ३० ते ६० वयोगटातल्या पाकिस्तानी पुरुषांनी अपहरण, डांबून ठेवणे, हत्या, शारीरिक अत्याचार, बलात्कार, सामूहिक बलात्कार अशा प्रकारचे हजारो गुन्हे केलेले आहेत. निष्पाप मुलींना हेरून, त्यांच्याशी ओळख वाढवून, त्यांच्यावर भेटवस्तूंचा वर्षाव करून, त्यांच्याशी शारीरिक संबंध प्रस्थापित करणे ही पहिली पायरी, त्यानंतर त्या मुलींना त्यांच्या ओळखीच्या अन्य मुली, मैत्रिणी, बहिणी इत्यादींना घेऊन येण्यासाठी भाग पडणे, व्हिडीओ दाखवून ब्लॅकमेल करणे, मादक पदार्थांचा वापर करून त्यांना आपल्या कह्यात घेणे ही दुसरी पायरी आणि त्यानंतर या मुली आपापल्या ओळखीच्या अन्य गटांमध्ये अक्षरशः वाटणे किंवा फिरवणे (अगदी याचप्रकारे इस्लाममध्ये गुलाम स्त्रियांचा व्यापार होत असे, युद्धात सापडलेल्या कैदी स्त्रियांचं वाटप होत असे. ही पद्धत इस्लामच्या सुरुवातीच्या काळापासून ते थेट अगदी अलीकडे आयसिसने यझिदी स्त्रियांना गुलाम बनवण्यापर्यंत वापरण्यात येत होती. नादिया मुरादच्या 'द लास्ट गर्ल' या सत्यकथेत याचे भयावह उल्लेख आहेत.)

या अल्पवयीन मुलींच्या लैंगिक शोषणाच्या प्रकरणांवर ब्रिटनमध्ये अनेक पुस्तकं लिहिली गेली आहेत, अनेक चित्रपट आणि माहितीपट प्रदर्शित करण्यात आले आहेत.

पुस्तकं

Just a Child: Sammy Woodhouse

Broken and Betrayed: Jayne Senior

Pimped : Samantha Owens

Girl for Sale: Lara McDonnell

Three Girls (मिनिसिरीज)

Betrayed Girls (माहितीपट)

त्यानंतर लेखक अमेरिकेतल्या इस्लामोफोबियाविषयीशी भाष्य करतो. त्यात जॉर्ज बुशवर चांगलेच कोरडे ओढलेले आहेत. ९/११ च्या भयंकर हल्ल्यांनंतर काही दिवसांतच तत्कालीन राष्ट्राध्यक्ष असलेल्या बुशने वॉशिंग्टन इथल्या एका इस्लामी केंद्रात कुराणाचं इंग्रजी भाषांतर हे मूळ अरबी कुराणाशी कसं अप्रामाणिक आहे या विषयावर भाषण ठोकलं होतं.

त्यानंतर पुस्तकात बराक ओबामा, हिलरी क्लिंट्न आणि सीआयए डायरेक्टर जॉन ब्रेननच्या इस्लामप्रेमाचे काही प्रसंग नमूद करण्यात आले आहेत. ब्रेनन हा सुरुवातीला अमेरिकन राष्ट्राध्यक्षांच्या दहशतवादविरोधी सल्लागार समितीतील एक सामान्य अधिकारी होता जो काही वर्षांतच सीआयए डायरेक्टरच्या खुर्चीवर जाऊन बसला!

हे लोण हळूहळू अमेरिकन सैन्यदलातही जाऊन पोचल्याचं लेखक नमूद करतो. अफगाणिस्तान युद्धादरम्यान कुराणाचा अपमान केल्याबद्दल एका ज्येष्ठ सेनाधिकाऱ्यावर कारवाई करण्यात आल्याचं एक उदाहरण वाचून वाचक थक्क होऊन जातो! २००९ मध्ये फोर्ट हूड, टेक्सस मधल्या सैन्यतळावर असताना निदाल हसन नावाचा अमेरिकन मेजर आपल्याच सहकाऱ्यांवर बेछूट गोळीबार करून १३ जणांचे जीव घेतो तर ३२ जणांना जायबंदी करतो. मात्र याला दहशतवादी कृत्य (Act of terrorism) न मानता कार्यालयीन हिंसा (workplace violence) चं गोंडस नाव देऊन त्या अतिरेकी मेजरला वाचवलं जातं.

अशा अनेकानेक विषण्ण करून सोडणाऱ्या धक्कादायक अशा प्रसंगांनी हे पुस्तक भरलेलं आहे. पण या सगळ्यात मला सर्वात धोकादायक वाटलेली गोष्ट म्हणजे लेखकाने दिलेल्या ब्रिटनमधल्या एका विज्ञान प्रदर्शनाचं उदाहरण. दावत या शब्दाचा अर्थ आपल्याला बॉलि'वीड'वाले सांगतात तसा मेजवानी असा मुळीच नसून, इस्लामच्या भाषेत दावत म्हणजे धर्मपरिवर्तन अर्थात काफरांना इस्लाममध्ये येण्यासाठी करण्यात आलेलं आवाहन/आमंत्रण असं आहे. या दावतचं एक धक्कादायक उदाहरण लेखक आपल्यासमोर उलगडून दाखवतो तेव्हा आश्चर्याचा दुःखद धक्का बसण्यापलीकडे आपल्या हातात काहीही राहत नाही!

२००६ सालापासून ब्रिटनमध्ये एका विज्ञानविषयक फिरत्या प्रदर्शनाचं आयोजन करण्यात यायला लागलं. या विज्ञान प्रदर्शनाची सुरुवात (इस्लामबहुल अशा) मँचेस्टर मधून करण्यात आली. Foundation for Science, Technology and Civilisation या संस्थेच्या माध्यमातून 'समृद्ध मुस्लिम वारशा' संदर्भात जनजागृती करण्यासाठी या प्रदर्शनाची योजना करण्यात आल्याचं सांगितलं गेलं. मुस्लिम जगताने आधुनिक जगाला विज्ञान आणि तंत्रज्ञान विषयांसंदर्भात दिलेल्या देणगीची कल्पना आजच्या पिढीला यावी हा या प्रदर्शनाचा उद्देश होता. या प्रदर्शनाचं नाव होतं '1001 islamic inventions' अर्थात '१००१ इस्लामी शोध'. या प्रदर्शनाचं आयोजन अतिशय भव्यदिव्य स्वरूपात करण्यात आलं होतं. या प्रदर्शनासाठी ब्रिटीश आमदार, खासदार, मंत्री यांसारख्या मान्यवरांना तर आवर्जून आमंत्रणं देण्यात आली होतीच पण त्याचबरोबर न्यू यॉर्कमधील युनायटेड नेशन्सचे प्रतिनिधी, ब्रसेल्समधलं युरोपीय पार्लमेंटचे सभासद अशा जगभरातल्या अनेकानेक प्रबळ लोकांनाही निमंत्रित करण्यात आलं होतं. त्यानंतर बेन किंग्जले या भारतीय वंशाच्या ब्रिटिश कलाकाराला घेऊन या प्रदर्शनावर एक लघुपट बनवून त्याचे जागतिक दौरे आयोजित करण्यात आले. इस्तंबूल, न्यूयॉर्क, लॉस अँजल्स इत्यादी ठिकाणी हे प्रदर्शन बघायला लाखोंच्या संख्येने गर्दी लोटली. ज्यात अर्थातच शाळकरी विद्यार्थी-विद्यार्थिनींचा भरणा अधिक होता.

प्रदर्शनात इस्लामने जगावर केलेल्या उपकारांची यादीच्या यादी होती. घड्याळ, कॅमेरा, संगीत, स्वच्छता, भोजन, अन्नपदार्थ, फॅशन किंबहुना अगदी रुबिक'स क्यूबचा शोधसुद्धा इस्लामनेच लावला आहे असे दावे केले गेले. कला, बीजगणित, भूमिती, लेखनकला, शेती, वैद्यकशास्त्रातले सारे शोध, सारं ज्ञान एवढंच नव्हे तर धरणं, पवनचक्क्या, व्यापारउद्यम, कापडचोपड, कागदनिर्मितीची कला, कुंभारकाम, काचनिर्मितीची कला, दागिने, चलन (currency) हे सारं सारं जगाला इस्लाममुळे मिळालं असंही ठामपणे सांगितलं गेलं. अगदी विमानाचा शोधदेखील नवव्या शतकात अब्बास इब्न फिरनास या मुस्लिम माणसाने लावला असं ठासून सांगितलं गेलं.

मी वर म्हंटल्याप्रमाणे हे पुस्तक अशा चमत्कारिक आणि धक्कादायक गोष्टींनी भरलेलं आहे. मात्र हे 1001 islamic inventions प्रकरण मला सर्वाधिक गंभीर वाटलं. या प्रदर्शनांना हजारो, लाखो शाळकरी विद्यार्थी विद्यार्थिनी भेट देतात आणि आपण वापरतो ती प्रत्येक जीवनावश्यक वस्तू, प्रत्येक वैद्यकीय, स्थापत्यविषयक, विज्ञानविषयक शोध हा इस्लामनेच लावला आहे हे असत्य त्यांच्या कोवळ्या मनावर नकळतपणेच पण अगदी ठामपणे सत्य म्हणून बिंबवलं जातं. त्यांच्या मनात आपोआपच इस्लामबद्दल आदर निर्माण होतो, हळूहळू तो वाढत जातो आणि आपसूकपणेच ते इस्लामकडे आकृष्ट होतात. सुरुवातीच्या काळात तलवारीच्या बळावर आणि काही शतकांनी ती पद्धत कालबाह्य व्हायला लागल्यानंतर आधुनिक विश्वात लव जिहाद, लँड जिहाद, अनेक अपत्यं जन्माला घालून आपली संख्या वाढवण्याच्या अनेक प्रयत्नांपैकी हा सर्वात नवीन आणि अत्यंत आकर्षक आणि रक्तविहीन धर्मप्रसाराचा असा हा 'कॅच-देम-यंग जिहाद' म्हणावा लागेल.

डग्लस मरेच्या 'इस्लामोफिलिया' या पुस्तकाला मेलनी फिलिप्स या अतिशय अभ्यासू ब्रिटिश पत्रकाराची प्रस्तावना लाभली आहे. त्यानिमित्ताने मेलनी फिलिप्सच्या लंडनिस्तान (Londonistan: How Britain is creating a Terror State within) या पुस्तकाचा परिचय झाला आणि ते पुस्तक आपोआपच २०२५ च्या वाचायच्या यादीत समाविष्ट झालं.

दरम्यान ब्रिटनमधल्या पाकिस्तानी ग्रुमिंग गँग्ज आणि त्याबाबतीतली सरकारी पातळीवरची निष्क्रियता, ब्रिटनचे अनेक तत्कालीन मंत्री त्याचप्रमाणे ग्रुमिंग गँग्जच्या खटल्यादरम्यान प्रमुख सरकारी वकील असणारा आणि त्यावेळी ज्याने हे प्रकरण जाणूनबुजून दाबून टाकलं असा आणि आत्ता चक्क ब्रिटनचा पंतप्रधान असणारा नीचतम इसम कीअर स्टार्मर अशा सर्वांवर सध्या इलॉन मस्क आपल्या X या प्लॅटफॉर्मवरून टीकेची झोड उठवत आहे. (X अर्थात पूर्वाश्रमीचं ट्विटर वोक लोकांच्या कचाट्यातून बाहेर पडल्याचा परिणाम). या संदर्भातच आज युट्युबवर 'इस्लामोफिलिया' च्या डग्लस मरेचा एक पॉडकास्ट समोर आला.

 

त्यात डग्लस मरेने इस्लामचा युरोपमधला प्रसार, ग्रुमिंग गँग्ज, या सगळ्याविरुद्ध लढणारा टॉमी रॉबिन्सन इत्यादींविषयी भाष्य केलं आहे. डग्लस मरेच्या भाषणात दोन मुद्दे मला विशेष महत्वाचे वाटले.

१. पहिला मुद्दा म्हणजे डग्लस मरेने ऑक्सफर्डशर मधल्या अत्याचारी पाकिस्तानी टोळ्यांच्या तावडीतून महत्प्रयासाने सुटून आलेल्या एका अल्पवयीन मुलीवर गुदरलेल्या भयावह प्रसंगाचं वर्णन केलं आहे (१४:०० ते १७:००). ऑक्सफर्डशर मधल्या एका अनाथाश्रमातली मुलगी दुर्दैवाने या पाकिस्तानी टोळ्यांच्या तावडीत सापडली. त्या लोकांनी तिला जबरदस्तीने अंमली पदार्थांचं सेवन करायला लावून, अनेक दिवस तिच्यावर सामूहिक अत्याचार केले. एक दिवस सुदैवाने ती त्यांच्या तावडीतून निसटली आणि कशीबशी कॅब पकडून तिच्या अनाथाश्रमात आली. पण अर्थातच तिच्याकडे कॅबच्या भाड्याचे पैसे नव्हते. तिने अनाथाश्रमाच्या स्त्री(!!!!) अधिकाऱ्याला भाड्याचे पैसे भरण्याची विनंती केली असता तिने ती विनंती सरळसरळ नाकारली. दरम्यान पाकिस्तानी टोळ्या तिला शोधत शोधत त्या अनाथाश्रमापर्यंत येऊन पोचल्या. आपल्या सावजाला तिथे पाहताच त्यांनी तिला तिथून पुन्हा उचललं आणि त्यांच्या अड्ड्यावर घेऊन गेले आणि तिच्या दुर्दैवाचे दशावतार पुढची कित्येक वर्षं असेच चालू राहिले. काही वर्षांनी या पाकिस्तानी टोळ्यांविरुद्ध खटला उभा राहून या घटनेचा उलगडा झाला असता अनाथाश्रमाच्या त्या असंवेदनशील, बेजबाबदार आणि अकार्यक्षम स्त्री अधिकाऱ्यामुळे त्या मुलीच्या आयुष्याचं वाटोळं झाल्याचं लक्षात आलं. त्यानंतर त्या स्त्रीने निगरगट्टपणे फक्त दोन ओळीत दिलगिरी व्यक्त करून प्रकरण संपवून टाकलं!

२. दुसरा मुद्दा वेगळ्या प्रकारे महत्वाचा आहे. ब्रिटिश लोकांनी जेव्हा जगभरातल्या देशांना अंकित करत आपल्या वसाहती त्या त्या ठिकाणी स्थापन करायला सुरुवात केली त्यावेळी तिथल्या तथाकथित मागासलेल्या लोकांच्या अंधःकारमय जीवनात आशेचे किरण फुलवण्याची, त्यांचं जीवन सुखकर करण्याची जबाबदारी (White Man's burden) येशूने आपल्या सक्षम खांद्यांवर सोपवली असल्याच्या भ्रमात ते वावरत असत. थोडक्यात ब्रिटिशांच्या आगमनापूर्वी त्या देशांची संस्कृती, व्यवहार, आचारविचार, देव, धर्म हे सगळं हीन प्रतीचं, अज्ञानमय, अंधःकारमय होतं असा स्थानिक जनतेचा समज करून देण्याचा त्यांचा प्रयत्न असे. (अर्थात इस्लामच्या मतेदेखील मुहंमद पैगंबराला प्रेषितत्त्व प्राप्त होण्यापूर्वीच काळ हा अंधःकारमय काळच समजला जातो). या पॉडकास्टमध्ये एका प्रश्नाला उत्तर देताना (२३:०० पासून पुढे) डग्लस मरे दुर्दैवाने हेच सत्य सांगतो, मात्र यावेळी wokism च्या कृपेने ही परिस्थिती दस्तुरखुद्द ब्रिटनवर ओढवलेली आहे. गेली कित्येक वर्षं मीडियाच्या माध्यमातून ब्रिटनच्या नवीन पिढीसमोर ब्रिटनचा भूतकाळ अत्यंत मानहानीकारक रूपात मांडला जात आहे. म्हंटलं तर हा काव्यगत न्याय झाला मात्र त्याच वेळी इस्लामच्या पोलादी पंज्यात एका माजी महासत्तेची मानगूट पकडली जात असून, वेळीच जागृत न झाल्यास हा इस्लामरुपी दैत्य जगभरातल्या अन्य देशांना भक्ष्य करण्यात कुचराई करणार नाही या भीषण सत्याची सत्याची जाणीवही होते.

अर्थात जगाला कह्यात घेऊन संपूर्ण जग इस्लामी करून टाकण्याची इस्लामची विखारी मानसिकता ही जगभरातल्या woke नेत्यांच्या दृष्टीस पडत नसली तरी स्वतः इस्लामने मात्र आपल्या या विषारी लालसेचा छातीठोकपणे आणि निर्भयपणे वारंवार पुनरुच्चार केला आहे. इस्लामची असहिष्णुता, फक्त अर्थात इस्लामची एकच देव, एकच प्रेषित मानण्याची आणि त्यामुळे इतर धर्म, पंथ, भाषा, देव, श्रद्धा यांना नाकारून टाकण्याची जहरी मानसिकता एव्हाना जगाला परिचित झालेली आहेच. यावर भरपूर लिहिलं, वाचलं, बोललं गेलेलं आहे. कशाचाही काहीही उपयोग होत नाही हेही एव्हाना आपल्याला माहित झालेलं आहे. पण तरीही कधीतरी कुठेतरी एखादं पुस्तक वाचलं जातं, एखादा व्हिडीओ, पॉडकास्ट वगैरे बघितला जातो, त्यातलं इस्लामचं जहरी सत्य पुन्हा एकदा सामोरं येऊन प्रचंड हतबलता येते आणि ती अशी कीबोर्ड बडवून व्यक्त केली जाते. अथात या व्यतिरिक्त आपल्या हातात आहे तरी काय म्हणा!

-हेरंब ओक 

 https://youtu.be/fDh85cohwms